4 dáng cơ bản trong nghệ thuật cây cảnh

Đôi điều về “dáng” và “thế” nhằm tránh nhầm lẫn về sau

Thế cây: chỉ có ở Việt Nam mới có khái niệm này. Người ta nói cây có một thế gì đó tức là cây được làm theo một chủ đề nghệ thuật nào đó, ví dụ như “thế tiều phu quải tử”, “thế phượng vũ”, “thế hạc lập” .. tức là “cây thế” là cây có truyền tải một ý nghĩa gì đó. Mời bạn xem 16 thế cây cổ truyền để hiểu thêm về cây thế.

Dáng cây: chỉ một phong cách làm cây, tiếng anh là “Bonsai styles”. Có 4 dáng cây cơ bản dựa trên độ nghiêng của cây so với mặt đất là trực (Formal Upright), xiêu (Slanting), hoành (Semi-Cascade, dáng bay, bán huyền nhai..), huyền (Full Cascade, dáng đổ, dáng thác đổ..). Dáng cây là điều cơ bản cần chú ý khi phối tiểu cảnh. Bạn hãy xem thử mối quan hệ giữa vị trí của cây trên một sườn núi và dáng của chúng:

4 dáng cây cơ bản

Dáng trực: Là những cây mọc trên đất bằng. Phân chia làm 2 loại nhỏ là trực quân tử (Formal Upright) và trực lắc (Informal Upright).
Trực quân tử: Thân cây thẳng, mọc thẳng đứng, mang tính chất không thay đổi, thon dần từ gốc đến ngọn. Đây là dáng ít gặp khi đào phôi ngoài tự nhiên mà phải nuôi từ nhỏ, mời bạn tham khảo quá trình nuôi một cây bonsai dáng trực.

Trực lắc: Dáng này hay gặp ngoài thực tế nhất, thân cây lắc từ duới thon dần lên ngọn. Phần “lắc” thường là kết quả của việc cắt giật. Mời bạn xem thêm các giai đoạn kiến tạo dáng cho thân để có thêm khái niệm về cắt giật.

Dáng xiêu (Slanting): Thường là những cây mọc ở chân núi. Do ánh sáng có 1 bên nên cây cũng xiêu theo để hứng được nhiều sáng nhất. Thân cây nằm xiên về bên trái hoặc phải, cũng thon dần từ gốc lên đến ngọn.

Cũng có những trường hợp do tác động của ngoại lực làm cây xiêu đi (do gió, sạt lở đất 1 bên). Nếu cây mọc nơi gió thổi miết theo một hướng thì sẽ trông giống như hình dưới (hơi khó tả, xin chú ý tới đặc tính của tán lá, nó nghiêng nhiều về 1 bên hơn so với cây mọc chân núi)

Hình dưới có lẽ là một ví dụ tiêu biểu để mô tả 1 cây bị nghiêng (do bão chẳng hạn). Ban đầu nó vốn là 1 cây mọc thẳng, bởi một tác động nào đó cây bị bật gốc (nhưng thân cây đã già, cứng rồi nên vẫn thẳng). Cây tiếp tục phát triển và tạo thành 1 tán lá cân xứng ở mọi phía.

Dáng bay (Semi-Cascade, dáng hoành, dáng bán huyền): Là những cây mọc trên sườn núi thoai thoải. Các nhánh thấp nhất mọc ở dưới mép chậu cho đến khoảng tầm giữa lưng chậu.

Dáng huyền (Full Cascade, thác đổ): Là những cây mọc trên sườn núi dốc đứng. Kiều này có các nhánh thấp nhất thấp hơn đáy chậu, Tạo dáng sao cho như 1 ngọn thác chảy qua ghềnh đá là đẹp nhất.

Những kiểu dáng biến thể từ 4 dáng cơ bản

Ngày nay do quá trình tạo dáng, và do sự phát triển ngày càng tiến bộ, bonsai lại có thêm rất nhiều dáng, nhưng đều dựa trên 4 dáng cơ bản trên.
Dáng chổi (Broom Style): Thân cây thẳng, cành mọc trải rộng ra ngoài, tạo thành tán hình vòm.

Dáng lùa (Windswept Style, gió đùa, bạt phong, xuy phong..): Cây có dáng như là đang nằm trong vùng có gió mạnh. Nói chung là cứ cây nào chả có cách nào khả dĩ chấp nhận được thì làm lùa! Tuy nhiên, một cây gió lùa thực thụ rất khó làm cho tự nhiên, chăm sóc bảo quản cũng khó.