Ra hoa, đậu quả cách năm là hiện tượng sinh lý không bình thường ở cây trồng. Hiện tượng cây ăn quả không ra hoa liên tục hoặc cách năm, thời gian dài hay ngắn phụ thuộc vào mức độ bất thường ở từng loại cây, có thể cách một năm, hai năm hoặc nhiều hơn nữa, hoặc cây ra hoa nhiều nhưng không đậu quả hay đậu quả ít là do ảnh hưởng bất lợi của diễn biến thời tiết, thổ nhưỡng; thường thấy xảy ra ở cây xoài, nhãn, vải, mít, loòng bon…chủ yếu ở vườn cơ cấu giống hỗn tạp và bố trí mật độ cây trồng không hợp lý, ít được đầu tư thâm canh.
Vì vậy việc tìm hiểu nguyên nhân và cách khắc phục hiên tượng trên là rất cần thiết cho các nhà vườn hiện nay.
Hiện tượng cây ăn quả không ra hoa thường do giống hay mất cân đối các nguyên tố đa lượng, trung lượng và vi lượng (thừa đạm, kali…) dẫn đến cây sinh trưởng mà không phát dục, hoặc ra hoa nhưng không đậu quả có rất nhiều nguyên nhân, trong đó thường gặp là do thời tiết khí hậu bất lợi, sâu bệnh phá hoại, chế độ nước và đầu tư phân bón không hợp lý cũng như chọn giống trồng ban đầu không đảm bảo chất lượng .v.v…
Trong đó hiện tượng ra hoa nhưng không đậu quả thường do thời tiết bất lợi hay sâu bệnh, xảy ra một cách đột biến ít thành quy luật. Còn hiện tượng ra trái cách năm, nguyên nhân chủ yếu của hiện tượng này là do dinh dưỡng cung cấp cho cây trồng không đảm bảo, chọn giống cây trồng và chăm sóc chưa hợp lý và cũng có ảnh hưởng do thời tiết bất lợi.
Chúng ta đã biết để cây ra hoa, đậu quả thì trước đó phải có mầm hoa, thời gian từ hình thành mầm hoa đến ra hoa ở nhiều loại cây ăn quả khác nhau, nghĩa là trong lúc cây ra hoa thì đồng thời cây cũng cần nhu cầu dinh dưỡng tích lũy để chuẩn bị cho quá trình hình thành mầm hoa cho vụ sau, (ở những cây cho nhiều vụ quả trên năm thì việc ra hoa và hình thành mầm hoa cũng thường xảy ra một lúc).
Như vậy nếu vụ này cây ra hoa và đậu quả nhiều thì cây dễ kiệt sức, nếu định lượng dinh dưỡng (phân bón) không được cung cấp kịp thời cây phải vận dụng hết vật chất đã tích lũy để tập trung nuôi quả, trường hợp này thường dẫn đến mầm hoa không được hình thành hoặc hình thành ít, do vậy cây không ra hoa hay ra hoa ít ở vụ sau.
Mầm hoa chỉ được hình thành khi nào cây được đầu tư đầy đủ dinh dưỡng và các yếu tố ngoại cảnh thuận lợi. Để tích lũy vật chất cho cây hình thành mần hoa còn phụ thuộc vào chất lượng giống cây trồng. Nếu gặp giống kém chất lượng cộng với cây thiếu dinh dưỡng thì khả năng phục hồi chậm, thời gian ra quả cách năm dài.
Để khắc phục hiện tượng trên ngoài việc chọn giống tốt trước khi trồng cần phải đầu tư phân bón cân đối, tưới nước một cách hợp lý. Cây ăn quả ở thời kỳ kinh doanh sau khi thu hoạch quả phải tiến hành khấc cành, đốn tỉa cành tăm, cành sâu bệnh, cành la (cành vô hiệu) và tạo tán cho cây nhằm tập trung dinh dưỡng nuôi cây, cành hữu hiệu và hạn chế sâu bệnh gây hại.
Tùy vào tuổi cây, loại cây, độ phì và thành phần cơ giới của đất mà chọn loại phân, lượng phân và cách bón thích hợp, bón lần 1: vào lúc mới thu hoạch quả xong, lần 2: trước khi cây ra hoa từ 10- 15 ngày, lần 3: bón phân để nuôi quả, vùng khô hạn phụ thuộc nước trời nên bón phân cho cây ăn quả vào đầu mùa mưa và kết thúc mùa mưa.
Cây ăn quả cho nhiều lứa quả trên năm thì phải bón phân khi thu hoạch quả xong và trước khi ra hoa; nuôi quả bằng các loại phân tổng hợp NPK và phân chuồng thật hoai mục, những cây phát triển kém nên dùng các loại phân bón qua lá phun bổ sung để cung cấp dinh dưỡng kịp thời cho cây, phun vào lúc sáng sớm hoặc chiều mát, nên phun vào mặt dưới lá nhiều hơn trên lá.
Ngoài ra để tăng năng suất quả ta có thể dùng các chất kích thích ra hoa phun vào thời kỳ cây chuẩn bị ra hoa và kích thích đậu quả khi hoa hình thành quả để tăng tỉ lệ đậu quả.
Ngoài ra khi cây ra hoa phải chú ý phòng trừ sâu bệnh hại, khi hoa đậu quả nhiều ta cần loại bỏ bớt quả nhỏ, quả có mẫu mã xấu, chọn để lại số lượng và mật độ quả phù hợp với khả năng của cây, để cây đảm bảo tích lũy vật chất để hình thành hoa quả cho vụ sau, nhưng vừa mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất.
Trường hợp muốn cây ăn quả ra hoa quả trái vụ hay lách tránh yếu tố bất lợi của thời tiết, ngoài biện pháp canh tác, xiết nước, khấc cành, tạo tán…. phù hợp với đặc điểm của từng loại cây trồng, còn có thể dùng chất kích thích tác động để cây cho ra hoa đậu quả ở thời điểm khác.
Tuy nhiên ngoài việc áp dụng đúng các biện pháp kỹ thuật từ khâu trồng, chăm sóc đến thu hoạch thì chúng ta phải hết sức chú trọng đến công tác tuyển chọn, du nhập và nhân giống cây ăn quả. Bởi giống tốt sẽ làm cơ sở cho việc thâm canh tăng năng suất và tránh hiện tượng ra trái cách năm.
Để làm tốt việc này trước hết cây giống phải được chọn từ cây mẹ khỏe mạnh, không bị nhiễm sâu bệnh, cho năng suất cao và ổn định, có chất lượng quả tốt. Trên cây đó ta chọn những cành bánh tẻ (không quá già hoặc quá non) nằm giữa tán cây nơi có nhiều ánh sáng, lấy mắt ghép để ghép hoăc chọn cành để giâm hoặc chiết cành, cách làm này sẽ vừa giữ được những đặc tính tốt của cây mẹ, có thời gian từ trồng đến thu hoạch ngắn và giảm được chi phí mua cây giống.
Không nên trồng cây bằng hạt vì trồng bằng hạt lâu cho quả, dễ bị phân ly tính trạng nên đôi khi công tác tuyển chọn rất kỹ nhưng kết quả mang lại không như mong muốn. Mỗi giống cây ăn quả có tính thích nghi trên từng tiểu vùng khí hậu, thời tiết và thổ nhưỡng nhất định nên khi muốn du nhập một loại cây nào đó từ nơi khác đưa về cũng cần phải nghiên cứu khảo sát đánh giá các đặc điểm và khả năng thích nghi nơi định trồng.
Để cây ăn quả hạn chế hiện tượng ra trái cách năm hoặc ra hoa nhiều nhưng đậu quả ít hoặc không đậu quả nhằm nâng cao sản lượng và giá trị thu nhập cho người làm vườn. Ngành chức năng khuyến khích chọn trồng những cây bản địa có lợi thế so sánh cạnh tranh, nhưng phải có hướng cải tạo giống, nhân giống, quản lý nguồn giống.
Khi du nhập giống mới phải tiến hành khảo nghiệm, đánh giá khả năng thích nghi, hiệu quả trước khi đưa vào trồng, các nhà làm vườn cần tăng cường đầu tư thâm canh và áp dụng liên hoàn các tiến bộ khoa học kỹ thuật mới, có như vậy mới đạt kết quả như mong muốn.
